koncentracja produkcji

Koncentracja produkcji może się jednak dokonywać przez zwiększanie nakładów wszystkich rodzajów zasobów wytwórczych, w tym także zasobów siły roboczej. Jeśli gospodarstwa rolne funkcjonują w gospodarce kapitalistycznej, to takie zwiększanie skali produkcji może się odbywać tylko przez przekształcanie gospodarki rodzinnej w gospodarkę kapitalistyczną, a więc w gospodarkę opartą na najmie siły roboczej. Kapitalistyczne gospodarstwa rolne z natury rzeczy mogą uruchamiać produkcję na stosunkowo dużą skalę, dzięki stosowaniu w procesie wytwórczym zespołów maszyn i urządzeń już nie tylko uzupełniających pracę ręczną, lecz także tworzących podstawę kompleksowej mechanizacji całego tego procesu. Mimo że taka mechanizacja oraz związane z nią bardziej wydajne formy organizacji pracy umożliwiają osiąganie wielu korzyści ekonomicznych, to jednak z powodu trudności z koncentracją większych obszarów ziemi oraz siły roboczej w poszczególnych gospodarstwach proces kapitalistycznych przekształceń w rolnictwie jest ciągle jeszcze bardzo powolny, a przeważającą formą gospodarowania są nadal gospodarstwa rodzinne. Mimo odmienności społeczno-ekonomicznych form gospodarowania dominujących w rolniczej i w pozarolniczej sferze gospodarki krajów kapitalistycznych związki między rodzinnymi gospodarstwami rolniczymi a kapitalistycznymi przedsiębiorstwami zajmującymi się przetwórstwem i dystrybucją produktów rolnych, a także dostarczającymi gospodarstwom rolniczym środków produkcji i usług, stają się coraz ściślejsze.