W ciągu XIX w. polityka gospodarcza ulegała zasadniczym zmianom. W pierwszej połowie tego stulecia większość państw, w których rozwijał się kapitalizm, hołdowała zasadom protekcjonizmu, który zastąpił politykę merkantylizmu. W połowie stulecia popularna, zwłaszcza w Anglii, stała się polityka wolnego handlu. W ostatnim ćwierćwieczu XIX w. niektóre, państwa kapitalistyczne wprowadziły tzw. neoprotekcjonizm, co wiązało się z procesem przekształcania się kapitalizmu wolnokonkurencyjnego w imperializm. Nie można oddzielić sztywnymi granicami dat poszczególnych typów polityki gospodarczej, występujących w XIX wieku: protekcjonizmu, wolnego handlu i neoprotekcjonizmu. Polityka wolnego handlu narastała stopniowo już w pierwszej połowie XIX w., a nawet wcześniej, chociaż panującym wówczas systemem był protekcjonizm, wywodzący się z merkantylizmu. Przewaga idei wolnego handlu w połowie XIX w. nie oznaczała rezygnacji z dawnych protekcjonistycznych sposobów oddziaływania na gospodarkę krajową. Podobnie kształtowała się sytuacja w drugiej połowie XIX w., kiedy obok neoprotekcjonizmu nadal dużą rolę odgrywały elementy polityki wolnego handlu.